Możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę

Wprowadzenie

Choć powszechny wiek emerytalny w Polsce wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, istnieje szereg możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej i przejścia na emeryturę. Rozwiązania te są szczególnie ważne dla osób wykonujących pracę w trudnych warunkach, posiadających długi staż pracy lub zmagających się z problemami zdrowotnymi. W niniejszym artykule przedstawiamy kompleksowy przegląd dostępnych opcji wcześniejszej emerytury w Polsce oraz analizujemy związane z tym korzyści i potencjalne zagrożenia.

Emerytury pomostowe

Emerytury pomostowe to jedno z najważniejszych rozwiązań umożliwiających wcześniejsze przejście na emeryturę osobom wykonującym pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Dla kogo?

Emerytury pomostowe są przeznaczone dla osób, które:

• Urodziły się po 31 grudnia 1948 roku;
• Wykonywały przed 1 stycznia 1999 roku pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (wymienioną w ustawie);
• Wykonywały po 31 grudnia 2008 roku pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 1 dzień;
• Osiągnęły minimalny staż pracy (ogółem) wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn;
• Mają co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;
• Osiągnęły wiek wynoszący co najmniej 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni), z możliwymi odstępstwami dla wybranych grup zawodowych.

Wybrane grupy zawodowe uprawnione do emerytur pomostowych

Lista prac w szczególnych warunkach obejmuje m.in.:

• Prace pod ziemią;
• Prace na statkach żeglugi powietrznej;
• Prace w hutnictwie;
• Prace w warunkach gorącego mikroklimatu;
• Prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego;
• Prace w warunkach szkodliwego działania pyłów;
• Prace przy materiałach wybuchowych;
• Prace przy produkcji, przetwórstwie i dystrybucji azbestu;
• Prace kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym;
• Prace przy obsłudze urządzeń energetycznych i cieplnych.

Procedura ubiegania się

Aby ubiegać się o emeryturę pomostową, należy:

1. Złożyć wniosek w oddziale ZUS;
2. Dołączyć świadectwa pracy potwierdzające zatrudnienie w szczególnych warunkach;
3. Przedstawić zaświadczenia od pracodawców o rodzaju wykonywanej pracy i okresach jej wykonywania.

Warto pamiętać, że emerytura pomostowa przysługuje do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, po czym jest zastępowana przez zwykłą emeryturę.

Wcześniejsze emerytury dla osób urodzonych przed 1949 rokiem

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 roku mogą korzystać z przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, które umożliwiają przejście na wcześniejszą emeryturę. Choć grupa ta jest coraz mniejsza (osoby te mają obecnie ponad 74 lata), warto wspomnieć o tych rozwiązaniach, gdyż niektóre osoby mogą wciąż być uprawnione do takich świadczeń.

Dla kobiet urodzonych przed 1949 rokiem wiek emerytalny wynosił 60 lat, ale mogły one przejść na wcześniejszą emeryturę już w wieku 55 lat, jeśli miały co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy. Dla mężczyzn urodzonych przed 1949 rokiem wiek emerytalny wynosił 65 lat, ale mogli oni przejść na wcześniejszą emeryturę w wieku 60 lat, jeśli mieli co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy.

Emerytury dla osób urodzonych w latach 1949-1968 (tzw. emerytury mieszane)

Osoby urodzone między 1 stycznia 1949 a 31 grudnia 1968 roku, które pracowały w szczególnych warunkach lub wykonywały prace o szczególnym charakterze, mogą uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury na zasadach obowiązujących przed 1 stycznia 2009 roku, jeśli spełniają wszystkie następujące warunki:

• Do 31 grudnia 2008 roku osiągnęły okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny;
• Do 31 grudnia 2008 roku osiągnęły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn;
• Nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego (OFE) albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa.

Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne

Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne to rozwiązanie dedykowane nauczycielom, które pozwala na wcześniejsze zakończenie aktywności zawodowej.

Wymagania

Aby uzyskać nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, należy spełnić łącznie następujące warunki:

• Być nauczycielem, wychowawcą lub innym pracownikiem pedagogicznym;
• Mieć udokumentowany okres składkowy wynoszący 30 lat, w tym co najmniej 20 lat wykonywania pracy w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;
• Rozwiązać stosunek pracy.

Wiek uprawniający

Wiek uprawniający do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego stopniowo wzrasta:

• W 2023 roku: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;
• W 2024 roku: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;
• Od 2025 roku: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.

Świadczenie to przysługuje do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego i jest obliczane podobnie jak emerytura.

Emerytury dla służb mundurowych

Funkcjonariusze służb mundurowych (policjanci, żołnierze, funkcjonariusze Służby Więziennej, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, ABW, AW, CBA, SOP, Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Wywiadu Wojskowego) mają prawo do emerytury po 25 latach służby, niezależnie od wieku.

Dla funkcjonariuszy przyjętych do służby przed 1 stycznia 2013 roku prawo do emerytury mundurowej przysługuje po 15 latach służby, jeśli w dniu zwolnienia ze służby mają ukończone 55 lat lub stosunek służbowy ustał w wyniku orzeczenia trwałej niezdolności do służby.

Świadczenie przedemerytalne

Świadczenie przedemerytalne, choć nie jest emeryturą, może stanowić formę wsparcia finansowego przed osiągnięciem wieku emerytalnego.

Dla kogo?

Świadczenie przedemerytalne może być przyznane osobom, które:

• Zostały zwolnione z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy;
• Mają odpowiedni staż pracy (35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn) lub
• Mają co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni) stażu i zostali zwolnieni z przyczyn dotyczących zakładu pracy, a w dniu rozwiązania stosunku pracy osiągnęli wiek co najmniej 56 lat (kobiety) lub 61 lat (mężczyźni);
• Są zarejestrowane jako bezrobotne i pobierały zasiłek dla bezrobotnych przez co najmniej 180 dni;
• Złożyły wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie 30 dni od dnia wydania przez urząd pracy dokumentu potwierdzającego 180-dniowy okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Wysokość świadczenia

Od 1 marca 2023 roku wysokość świadczenia przedemerytalnego wynosi 1350,70 zł brutto miesięcznie. Jest to kwota znacznie niższa niż przeciętna emerytura, co należy wziąć pod uwagę przy planowaniu finansowym.

Emerytura dla osób z orzeczoną niezdolnością do pracy

Osoby całkowicie niezdolne do pracy mogą uzyskać emeryturę bez względu na wiek, jeśli:

• Mają orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy;
• Mają wymagany staż ubezpieczeniowy (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn);
• Niezdolność do pracy powstała w trakcie okresów składkowych lub nieskładkowych, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Emerytury stażowe - propozycje i projekty

W debacie publicznej od dłuższego czasu pojawia się temat tzw. emerytur stażowych, które umożliwiałyby przejście na emeryturę po osiągnięciu określonego stażu pracy, niezależnie od wieku. Obecnie w procedurze legislacyjnej znajdują się różne projekty ustaw w tej sprawie:

Projekt obywatelski

Projekt obywatelski zakłada możliwość przejścia na emeryturę stażową po przepracowaniu 35 lat przez kobiety i 40 lat przez mężczyzn, bez względu na wiek. Do stażu wliczane byłyby zarówno okresy składkowe, jak i nieskładkowe.

Projekt prezydencki

Projekt prezydencki przewiduje możliwość przejścia na emeryturę po osiągnięciu okresu składkowego wynoszącego 39 lat dla kobiet i 44 lata dla mężczyzn, przy czym emerytura nie mogłaby być niższa od minimalnej.

Na dzień publikacji artykułu (luty 2023) żaden z tych projektów nie został jeszcze uchwalony, ale warto śledzić postępy prac legislacyjnych w tej dziedzinie.

Korzyści i zagrożenia związane z wcześniejszą emeryturą

Decyzja o przejściu na wcześniejszą emeryturę powinna być dokładnie przemyślana, z uwzględnieniem zarówno korzyści, jak i potencjalnych zagrożeń.

Potencjalne korzyści

• Więcej czasu wolnego na realizację pasji, zainteresowań czy spędzanie czasu z rodziną;
• Ograniczenie negatywnego wpływu pracy na zdrowie, szczególnie w przypadku prac wykonywanych w szkodliwych warunkach;
• Możliwość podejmowania pracy na własnych zasadach, np. w niepełnym wymiarze lub w formie działalności gospodarczej;
• Stabilne, choć ograniczone źródło dochodów niezależne od sytuacji na rynku pracy.

Potencjalne zagrożenia

• Niższe świadczenie emerytalne - wcześniejsze przejście na emeryturę oznacza krótszy okres składkowy i dłuższy okres pobierania świadczenia, co przekłada się na niższą wysokość emerytury;
• Ograniczenia w dorabianiu - w przypadku niektórych form wcześniejszej emerytury istnieją limity dodatkowych zarobków;
• Ryzyko wykluczenia społecznego - utrata kontaktów zawodowych może prowadzić do ograniczenia sieci społecznych;
• Dezaktualizacja umiejętności zawodowych - w przypadku chęci powrotu na rynek pracy może być trudno znaleźć zatrudnienie;
• Wyzwania finansowe - niższe świadczenie emerytalne może nie zapewnić odpowiedniego poziomu życia.

Jak przygotować się do przejścia na wcześniejszą emeryturę?

Jeśli rozważasz przejście na wcześniejszą emeryturę, warto podjąć kilka kroków przygotowawczych:

1. Oceń swoją sytuację finansową - przeanalizuj swoje obecne wydatki, oszczędności, potencjalne źródła dochodów na emeryturze i oszacuj, czy będziesz w stanie utrzymać pożądany standard życia.
2. Sprawdź dokładnie warunki - upewnij się, że spełniasz wszystkie kryteria dla wybranej formy wcześniejszej emerytury i znasz wszystkie konsekwencje prawne i finansowe takiej decyzji.
3. Zbierz i uporządkuj dokumentację - przygotuj wszystkie dokumenty potwierdzające przebieg zatrudnienia, szczególnie te dotyczące pracy w szczególnych warunkach.
4. Skonsultuj się z ekspertem - doradca emerytalny lub prawnik specjalizujący się w prawie ubezpieczeń społecznych pomoże Ci ocenić Twoją sytuację i wskazać najlepsze rozwiązania.
5. Rozważ alternatywy - zastanów się, czy inne rozwiązania, takie jak zmiana stanowiska pracy, redukcja etatu czy stopniowe wycofywanie się z aktywności zawodowej, nie byłyby lepszym rozwiązaniem.

Podsumowanie

Wcześniejsza emerytura może być atrakcyjnym rozwiązaniem dla osób wykonujących pracę w trudnych warunkach, posiadających długi staż pracy lub zmagających się z problemami zdrowotnymi. Polski system emerytalny oferuje kilka opcji wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, takich jak emerytury pomostowe, nauczycielskie świadczenia kompensacyjne czy świadczenia przedemerytalne.

Jednak decyzja o przejściu na wcześniejszą emeryturę powinna być starannie przemyślana, z uwzględnieniem zarówno korzyści, jak i potencjalnych zagrożeń, szczególnie tych związanych z długoterminową stabilnością finansową. Indywidualna sytuacja każdej osoby jest inna, dlatego warto skonsultować się z ekspertami, którzy pomogą ocenić dostępne opcje i wybrać najlepsze rozwiązanie.

W Pensions-PL oferujemy kompleksowe doradztwo emerytalne, które pomoże Ci zrozumieć Twoje prawa i możliwości w zakresie wcześniejszej emerytury oraz podjąć świadomą decyzję dotyczącą przyszłości zawodowej i finansowej.